κάκτοι

Κοινή ονομασία μιας ομάδας παχυφύτων, που ανήκουν στην οικογένεια των κακτιδών (δικοτυλήδονα, περίπου 1.500 είδη). Περιλαμβάνει χυμώδη φυτά, χαρακτηριστικά των υποτροπικών και τροπικών ερημικών περιοχών, διαδεδομένα ιδιαίτερα στο Μεξικό και στην Αριζόνα των ΗΠΑ. Τα φυτά αυτά είναι σαρκώδη, πλούσια σε υδατώδη χυμό, συνήθως χωρίς φύλλα, ενώ έχουν αγκάθια και βλαστούς με περίεργη μορφή, στηλοειδείς, σφαιρικούς ή πεπλατυσμένους και αρθρωτούς. Σε αρκετές περιπτώσεις πρόκειται για ψηλά φυτά με στηλοειδή, πράσινο βλαστό, με κυλινδρικές πλάγιες διακλαδώσεις, περισσότερο ή λιγότερο αγκαθωτό, με πολύ μακριά και σκληρά σαν βελόνες αγκάθια. Ανάλογη μορφή έχει το γένος κηρίο, του οποίου εντυπωσιακότερο είδος είναι το κηρίο το γιγάντιο, που μπορεί να φτάσει σε ύψος τα 20-25 μ. και έχει βλαστούς με περίεργες διακλαδώσεις, ώστε να μοιάζει με κηροπήγιο. Σε άλλες περιπτώσεις, όπως στο γένος oπουντία, στο οποίο υπάγεται και η φραγκοσυκιά (οπουντία η ινδική - συκή), ο βλαστός αποτελείται από ένα τμήμα-βάση, κοντόχοντρο και ξυλώδες, από το οποίο εκφύονται πράσινα άρθρα με ωοειδή περίμετρο, πεπλατυσμένα από τις δύο όψεις και ακανθώδη. Τα άρθρα αυτά εκφύονται με τη σειρά τους το ένα πάνω στο άλλο, δίνοντας τελικά σε αυτά τα φυτά μια ανώμαλη θαμνώδη όψη. Υπάρχουν τέλος και μέλη της οικογένειας των κακτιδών ακόμα πιο παράξενα, με σχεδόν σφαιρικό βλαστό, αυλακωμένο εξωτερικά σαν να αποτελείται από σκελίδες (γένος μελόκακτος) ή με εξωτερική επιφάνεια τεμαχισμένη κανονικά σε πολλές σειρές φυμάτων, που είναι γωνιώδη ή στρογγυλά, μαστοειδή, ποικιλόμορφα ακανθωτά (γένος μαμμιλαρία). Όλοι αυτοί οι βλαστοί είναι πράσινοι και, επειδή λείπουν τα πραγματικά φύλλα, επιτελούν οι ίδιοι τη βιολογική λειτουργία της φωτοσύνθεσης, με τη χλωροφύλλη που περιέχουν. Αρκετές φορές, σε ορισμένα είδη παρατηρείται ένας χαρακτηριστικός θύσανος από μακριές τρίχες (όχι αγκάθια), παρόμοιες με μαλλιά, σε ασημόγκριζο ή σχεδόν λευκό χρώμα, οι οποίες καλύπτουν ολόκληρο ή τμήμα από τον σφαιρικό ή ωοειδή-κυλινδρικό βλαστό του. Για τον λόγο αυτό τα φυτά που έχουν αυτό το πυκνό έριο ονομάζονται κεφαλή του γέροντα γεροντικός κ. (κεφαλοκηρίο το γερόντιο). Τα άνθη των κακτιδών είναι πολύ όμορφα και φύονται κατευθείαν από τον κορμό ή τους χυμώδεις βλαστούς. Έχουν κάλυκα από πολυάριθμα σέπαλα, συχνά χρωματιστά όπως τα πέταλα· η στεφάνη αποτελείται από πολυάριθμα ελεύθερα πέταλα, ελάχιστα διαφορετικά από τα σέπαλα, άλλοτε λευκά και άλλοτε πολύ έντονα χρωματισμένα (κίτρινα-θειόχρωμα, χρυσίζοντα, πορτοκαλόχρωμα, ρόδινα, κοκκινωπά ή μοβ). Οι στήμονες είναι επίσης πολυάριθμοι και η ωοθήκη δίνει έναν σαρκώδη καρπό, με μορφή ράγας, ο οποίος περιέχει πολλά μικρά σπέρματα. Οι κακτίδες αποτελούν για τις χώρες με θερμό κλίμα μια σπουδαία ομάδα καλλωπιστικών φυτών, που αναπτύσσονται στα θερμοκήπια αλλά και σε εσωτερικούς χώρους κατοικιών. Εξωτικοί κήποι, στους οποίους καλλιεργούνται πολλά και συχνά σπάνια είδη παχυφύτων (π.χ. είδη των γενών εχινόκακτος, εριόκακτος, λομπιβία, παρωδία, αστρόφυτο κλπ.), είναι διαδεδομένοι σε πολλές χώρες με ήπιο κλίμα και ειδικότερα κατά μήκος της γαλλικής και ιταλικής Κυανής Ακτής. Χαρακτηριστικά, μεταξύ των κακτιδών, είναι τα είδη με βλαστό περιορισμένο σε μια χαμηλή, πεπλατυσμένη σφαίρα, πολυσύνθετη, σχηματισμένη από φυμάτια χωρίς αγκάθια, που προεξέχουν και έχουν σπειροειδή διάταξη (π.χ. αριόκαρπος ο τρίγωνος)· στα είδη αυτά μόνο το άνθος τους προδίδει ότι πρόκειται για φυτά. Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει το είδος κηρίο ο νυκτικάλους, που ανοίγει τα μεγάλα άνθη του το βράδυ και τα κλείνει μαραμένα το πρωί της επόμενης ημέρας. Όλοι σχεδόν οι κακτίδες δεν έχουν φύλλα, γεγονός που τους κάνει ιδιαίτερα ανθεκτικούς στην ξηρασία. Στη φωτογραφία, η οπουντία η γκαστάουντο. Οπουντία η ινδική-συκή (φραγκοσυκιά), διαδεδομένη σε ολόκληρη σχεδόν την Ελλάδα. Παρωδία ή αίμανθη, είδος κάκτου ιδιαίτερα διαδεδομένο σε περιοχές με ήπιο κλίμα. Άνθη κηρίωνα. Η οπουντία η τουνικάτα, είδος κάκτου. Εχινόκακτος ο γκρουζώνειος.